Sterkari byggðir til framtíðar: Ísland vs. Noregur

" Íslenskur sjávarútvegur er ekki aðeins efnahagslega mikilvægur heldur einnig félagsleg og menningarleg stoð samfélagsins".

Staðsetning og stærð úthlutunar á hafnir

Kvótakerfið á Íslandi hefur verið eitt af mikilvægustu stefnumálum landsins frá því það var innleitt á níunda áratug síðustu aldar. Í dag er almennt viðurkennt bæði meðal almennings og stjórnmálamanna að kerfið virkar vel og stuðlar að sjálfbærni og hagkvæmni í sjávarútvegi. Einnig er viðurkennt að fjölbreytni útgerðarforma er nauðsynleg og að litlar útgerðir gegna mikilvægu hlutverki í sjávarbyggðum landsins.

Sjávarútvegur hefur um aldir verið lífæð margra byggða á Íslandi og í Noregi. Þrátt fyrir sameiginlega sögu og áherslur hafa þjóðirnar valið ólíkar leiðir við stjórnun auðlinda sinna og stuðning við byggðaþróun. Það vekur upp spurninguna: Hvort landið er betur statt til að tryggja öflugar byggðir sem uppfylla kröfur um hagkvæmni, sjálfbærni og atvinnu?

Íslenska leiðin 

Á Íslandi hefur kvótakerfið lagt grunninn að sjálfbærri nýtingu fiskistofna og aukinni hagkvæmni í sjávarútvegi. Með því að úthluta veiðiheimildum til útgerða, sem geta selt eða keypt kvóta, hefur orðið hagræðing í greininni. Þrátt fyrir samþjöppun aflaheimilda í stærri fyrirtækjum hefur verið lögð aukin áhersla á mikilvægi smærri útgerða og fjölbreytni í útgerðarformum. Litlar útgerðir, eins og strandveiðibátar, hafa fengið aukinn stuðning og viðurkenningu fyrir hlutverk sitt í að viðhalda smærri sjávarbyggðum.

Deilurnar um kvótakerfið hafa minnkað þar sem fleiri viðurkenna nú gildi þess og áhrif á sjálfbærni fiskistofna. Sátt er um mikilvægi réttlátrar dreifingar veiðiheimilda og stjórnvöld hafa tekið skref í átt að því að tryggja að kerfið þjóni hagsmunum alls samfélagsins.

Byggðir sem hafa aðlagast kerfinu njóta góðs af aukinni fjárfestingu í tækni og innviðum. Þessar byggðir búa við stöðugri atvinnu, aukna verðmætasköpun og betri aðstöðu til að mæta framtíðaráskorunum. Á sama tíma hafa smærri byggðir fengið aukinn stuðning til að viðhalda sínum útgerðum og sérstöðu.

Norska leiðin 

Í Noregi er lögð áhersla á að styðja smærri útgerðir og sjávarbyggðir með því að tryggja þeim aðgang að kvótum. Sérstakar undanþágur eru veittar í afskekktum byggðum, sem auðveldar smábátum að halda áfram rekstri. Þetta hefur stuðlað að viðhaldi margra minni byggða, þar sem sjávarútvegur er enn helsta atvinnugreinin. Hins vegar hefur þessi stefna haft í för með sér minni hagræðingu og hægari tækniþróun samanborið við Ísland.

Byggðir á norðlægari svæðum Noregs, eins og Finnmörk, hafa viðhaldið atvinnulífi í sjávarútvegi þökk sé þessari stefnu. En án sambærilegra framfara í hagkvæmni og tækni gætu þessar byggðir átt erfiðara með að standast aukna alþjóðlega samkeppni í framtíðinni.

Framtíðin 

Þegar horft er til framtíðar hafa báðar leiðir sínar áskoranir og tækifæri. Á Íslandi hefur hagræðing í bland við viðurkenningu á mikilvægi smærri útgerða skapað sjávarútveg sem er bæði samkeppnishæfur og sjálfbær. Fjölbreytni í útgerðarformum er talin styrkleiki sem stuðlar að stöðugleika í byggðum landsins.

Í Noregi hefur stuðningur við dreifðar byggðir og smábátaútgerð viðhaldið fólksfjölda í afskekktum samfélögum. Hins vegar gæti skortur á hagræðingu og tækniþróun haft neikvæð áhrif á samkeppnishæfni sjávarútvegsins til lengri tíma litið.

Íslenskar byggðir í betri stöðu

Með samspili hagræðingar, sjálfbærni og viðurkenningar á mikilvægi smærri útgerða eru íslenskar byggðir vel í stakk búnar til að mæta framtíðaráskorunum. Aukinn stuðningur við litlar útgerðir og fjölbreytni í útgerðarformum hefur styrkt samfélög um land allt og stuðlað að réttlátari dreifingu auðlinda.

Á sama tíma gætu norskar byggðir, með minni áherslu á hagræðingu og tækniþróun, staðið frammi fyrir vanda þegar kemur að því að uppfylla alþjóðlegar kröfur um hagkvæmni og sjálfbærni.

Niðurstaða

Ísland virðist stefna að sterkari landsbyggð til framtíðar, þar sem sjávarútvegur er leiðandi í hagræðingu, sjálfbærni og fjölbreytni  útgerðarforma. Með viðurkenningu á mikilvægi bæði stórra og smárra útgerða hefur landið skapað jafnvægi sem stuðlar að öflugum og sjálfbærum byggðum. Norska leiðin, sem felst í að  styðja með beinum hætti dreifðar byggðir hefur viðhaldið lífi í mörgum samfélögum, en án frekari hagræðingar og tækniþróunar gæti samkeppnishæfni þeirra dvínað til lengri tíma.

Álit landsmanna á íslenskum sjávarútvegi er jákvætt og byggt á stolti yfir þeim árangri sem náðst hefur. Traustið sem ríkir á milli almennings, útgerða og stjórnvalda er sterkt, enda hefur kerfið sýnt fram á getu sína til að skapa verðmæti og tryggja sjálfbæra nýtingu. Að lokum er mikilvægt að viðurkenna að sjávarútvegurinn er ekki aðeins efnahagslega mikilvægur heldur einnig félagsleg og menningarleg stoð í samfélaginu.  Með áframhaldandi einbeittri stefnu og stuðningi við fjölbreytni mun íslenskur sjávarútvegur halda áfram að vera hornsteinn í íslensku samfélagi og efnahagslífi.